رابطه تحریم ها و مشکلات اقتصادی

از همان ابتدای روند انتخابات ریاست جمهوری و تبلیغات ،زمانی که بازار تعین زمان بندی برای حل مشکلات اقتصادی بسیار داغ بود هرکدام از نامزدها بگمان شرکت در یک مناقصه زمانی برای عقب نیافتادن از سایر رقبا مدام در حال کاهش این زمانبندی ها بودند ،رئیس جمهور کنونی و کاندیدای آن موقع هم برای اینکه از قافله عقب نیافتد یک ضرب العجل 100روزه را برای حل مشکلات اقتصادی تعیین کرد.

حال از این بگذریم که این 100 روز ها همینطور در حال گذر است ومتاسفانه ما شاهد هیچگونه تغییر آنچنانی که مورد ادعا بود،نیستیم.

همان موقع که این وعده 100 روزه برای حل مشکلات داده شد (همانطور که کارشناسان اقتصادی هم گفتند از لحاظ اقتصادی این امکان وجود ندارد )مشخص بود که حاج شیخ حسن روحانی راه حل هایی غیر از راه حل های اقتصادی را برای حل این مشکلات در نظر دارد.می توان گفت که تکیه گاه اصلی وی در این حوزه بر سیاست خارجی فعال و راه حل های دیپلماتیک برای رفع تحریم ها و در نتیجه رفع مشکلات اقتصادی بوده است.ما در این زمان قصد بررسی تحلیل نتایج این دیپلماسی نیست،چون عملا هنوز این مذاکرات به نتایج نهایی خود نرسیده و معلوم هم نیست چه موقع برسد؛لکن به محض رسیدن به نتایج قابل تامل و در خور تحلیل حتما به آن موضوع پرداخته خواهد شد.

قصد و نیت ما از نگارش این مطلب پرداختن به ریشه این موضوع است .اینکه آیا واقعا راه حل بهبود وضع اقتصادی کشور در رفع تحریم هاست یا خیر؟

اگر از بالا نگاهی به جبهه اقتصادی کشور داشته باشیم بهتر می توان در این باره صحبت کرد:

قسمتی از مشکلات دولت در تامین بخش درآمد بودجه به تحریم ها بر میگردد اما چگونه و بوسیله کدام نوع تحریمها؟

داستان از این قرار است که تولید و در نتیجه پتانسیل فروش نفت کشور در بهترین حالت و در بالا ترین ظرفیت تقریبا، به 4میلیون بشکه نفت در روز می رسد . ما رکورد صادرات نفت حدود 3میلیون بشکه را در سال 84 داشته ایم.اما این مقدار از  زمان دولت دهم تا کنون بر اثر تحریم ها بطور میانگین به ۱.۵میلیون تا 2میلیون بشکه در روز رسیده ،پس درآمد ها نفتی ما هم به همین نسبت کاهش یافته.به این مشکلات ،اختلالات موجود در دریافت وجه حاصل از فروش نفت بدلیل تحریم های بانکی  را نیز اضافه کنید. 

(اما این در حالی است که ما باید بر اساس سیاست های کاهش وابستگی به بودجه نفتی سالانه درصدی از صادرات را کاهش دهیم و یا لااقل درآمد های ناشی از صادرات را وارد بودجه نکنیم.)

اگر به حافظه تاریخی خود مراجعه کنیم ،می بینیم که در دوره ای که پدر خوانده و قیم های دولت تدبیر و امید بر سر کار بودند وهنوز خبری از این تحریم های به قول غربی ها فلج کننده نبود ،مقام معظم رهبری این هشدار را به آنها داده بودند که باید اقتصاد کشور را از وابستگی به نفت خارج کنیم و به سمت بودجه غیر نفتی برویم  ،اما تکنوکرات ها در جواب به ایشان لبخند انکار زدند .اکنون کشور و مردم باید تقاص کوته بینی آنها را بدهند.

موضوع مهمتر آن است که علت تحریم های ایران بطور کلی به 4 دسته تقسیم می شوند :تحریم های عدم اشاعه(که به موضوع هسته ای اشاره دارد) ،تحریم ها به علت حمایت از تروریسم (به علت حمایت ایران از گروه هایی مانند حزب الله و مبارز فلسطینی)وتحریم های حقوق بشری(موضوعاتی مانند:آزادی همجنس گرایی،حجاب اجباری و وجود حکم اعدام درباره برخی موارد و...)و تحریم ها به اتهامات دیگر.که تنها، درصدی از تحریم های بانکی و نفتی به علت  تحریم های هسته ای می باشد و درصد بیشتری به علت های دیگر مربوط می شود.  

به هر حال اکنون به نظر می رسد بهترین راه حل برای برون رفت از این مشکلات آنست که نمایندگان ملت در دولت تدبیر و امید در کنار دیپلماسی فعال (که مورد حمایت رهبری و مردم هم می باشد )و راه حل های مبتنی بر اقتصاد لیبرالی (که امتحان خود را در ایران پس داده  و جوابی نگرفته اند) کمی هم به راه حل های مبتنی براقتصاد مقاومتی و کمکی که می تواند در این وضع به ما بکند فکر کنند تا مبادا دوباره تاریخ تکرار شود و بعدها حسرت عمل نکردن به توصیه ولی را بخوریم.

اما یک موضوع باقی می ماند و آن وضع معیشت مردم است . موضوعی که نسبت به آنچه درباره بودجه و مسائل آن گفته شد ملموس تر است و در بین عامه مردم بیشتر اهمیت دارد .موضوع معیشت مردم که وعده بهبود آن عامل مهم رای آوردن ،دولت تدبیر و امید بود.

به نظر می رسد در موضوع معیشت مردم ،عامل تحریم تاثیری مانند آنچه در تامین بودجه گذاشته را ندارد ویا بهتر است بگوییم تحریم ها در موضوع معیشت مردم آنچنان تاثیری ندارد.

در عوض باید گفت وضع معیشت مردم و مشکلات آن وابسته به عوامل داخلی و مدیریتی است تا عوامل خارجی.

برای اثبات این ادعا می توان به مصادیق مختلف و زیادی اشاره کرد که قابل بررسی هستند.چند مورد از این مصادیق و عوامل را می توان در موارد زیر یافت :

-         رانت اطلاعاتی :اشتباه نکنید موضوع امنیتی نیست . یکی از مشکلات ما در حوزه اقتصادی کشور این است که یک عده ای (عموما نزدیک به بدنه دولت ها)با دسترسی به منابع اطلاعاتی موثر در بازار و سوء استفاده از آن اطلاعات ،باعث بر هم زدن جو بازار می شوند. مانند اتفاقاتی که در بازار های طلا و ارز و یا اتوموبیل و مسکن رخ داد.گفتنی است که این موضوع ممکن است در هر دولتی رخ دهد .

-         این تحریم ها فرصت خوبی است تا حتی بالاجبار هم که شده ما به سمت اقتصاد غیر نفتی و بودجه مستقل از درآمد های نفتی برویم تا بتوانیم با آن مشکلاتی که ذکر شد مقابله کنیم.

-         عدم وجود ثبات قانونی یکی دیگر از مشکلات موجود در اقتصاد کشور است که باعث بالا رفتن ریسک سرمایه گذاری در کشور و در نتیجه کاهش جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی می شود.اقتصاد بخش نامه ای به گونه ای که هرروز یک بخش نامه ی جدید برای بخش های مختلف در حوزه اقتصاد صادر شود فرصت خوبی برای سوءاستفاده کنندگان ایجاد خواهد کرد و یکی از آفات موجود در اقتصاد کشوراست.

-          اظهار نظر های (غیر)کارشناسانه و خلق الساعه  مسئولین بخش های موثر در اقتصاد باعث برهم زدن تعادل و جو بازار می شود.ارثیه ای که از دولت دهم به دولت یازدهم نیز رسیده و بارها شاهد نتایج آن در بازار بوده ایم.

-         عدم توجه به توصیه های رهبری که در سالهای مختلف و در قالب شعار سال مطرح می شود و متاسفانه فقط در حد شعار و یا چاپ بنر باقی می ماند.بطور مثال موضوع اصلاح الگوی مصرف که متاسفانه در بین مردم در حد شعار باقی ماند ،در صورتی که عمل به آن می تواند تاثیر به سزایی در بهبود وضع اقتصاد داشته باشد(مثلا کمکی که اجرای طرح سهمیه بندی بنزین به خود کفایی کشور در بنزین کرد)

-         مطالبات سنگین بانک ها از یکسری افراد خاص ویا اصلا اشکالات مربوط به خود بانک ها،که این روز ها آمار های جالب از این مطالبات منتشر می شود.

شاید این عواملی که گفته شد خیلی کوچک و جزئی به نظر آید و یا اینکه به نظرتان آنچنان تاثیر در وضع معیشتی مردم نداشته باشد،اما متاسفانه ما شاهدیم که دولت ها از حل همین مشکلات کوچک هم عاجزند...

در واقع به نظر می رسد که تجربه حل این مشکلات کوچک به مراتب مفیدتر،کم هزینه تر وشیرین تر از  تجربه مذاکره باشد...